افزایش قدرت استدلال | روش های استدلال و راهکار هایی برای افزایش آن

قدرت استدلال یکی از توانایی های ارزشمند شناختی است که انسان ها با بهره ی هوشی بالا توانایی استفاده از آن را دارند. افزایش قدرت استدلال یکی از چالش های همیشگی جامعه است. این توانایی در زندگی روزمره، در ارتباط با اطرافیان و همچنین در محیط کاری می تواند بسیار به فرد کمک کند. لازمه ی تقویت استدلال در همه ی افراد، پرورش تفکر انتقادی، ایجاد تغییر در رفتار و در شیوه های اندیشیدن، و شناسایی و حذف افکار غیر منطقی و تحریفات شناختی است. در ادامه به توضیح آن ها پرداخته شده است.  

استدلال و روش های آن

استدلال در لغت به معنی جستجوی دلیل است. به ترکیب کردن منظم قضایای معلوم و معقول برای رسیدن به یک نتیجه ی جدید، استدلال می گویند. در واقع انسان ها این توانایی را دارند که با ترکیب کردن مسائل و قوانینی که از قبل برایشان معلوم بوده، به روش و راه حل های جدید برسند و مهارت حل مسئله خود را پرورش دهند. استدلال منطقی یکی از توانایی های سطح بالای ذهنی است و افراد دارای هوش بالا از آن بهره مند هستند. استدلال روش های مختلفی دارد که به شرح زیر است:

اینفوگرافیک افزایش قدرت استدلال

1-استدلال قیاسی

روش استدلال قیاسی روشی است که در آن از امور کلی به قوانین جزئی می رسیم به عنوان مثال وقتی می گوییم حیوانات به غذا احتیاج دارند. گربه حیوان است. بنابراین گربه به غذا احتیاج دارد از روش استدلال قیاسی استفاده کردیم. در استدلال قیاسی باید از حداقل دو قضیه ی معلوم، یک نتیجه استنتاج شود.

2-استدلال استقرایی

استدلالی است که در آن ذهن از طریق امور جزئی به قوانین و اصول کلی دست می یابد. به عنوان مثال گنجشک، مرغ، کبک، اردک و غاز همگی از طریق تخم گذاشتن صاحب جوجه می شوند بنابراین به این نتیجه می رسیم که پرندگان با تخم گذاشتن صاحب جوجه می شوند. در این مثال از روش استدلال استقرایی به نتیجه رسیدیم.

3-استدلال تمثیلی

استدلال تمثیلی که به آن استدلال ناقص نیز می گویند، رسیدن به نتایج جزئی از طریق قوانین جزئی دیگر است. این روش استدلال به دلیل قطعی نبودن صحت نتیجه گیری با واژه ی «احتمالا» آورده می شود. مثلا سارا ورزشکار ماهری است. سارا و سینا خواهر و برادر هستند. احتمالا سینا هم ورزشکار ماهری است. این استدلال که سینا به دلیل برادر بودن با سارا ورزشکار است، نوعی استدلال تمثیلی است. این شیوه ی استدلال در قصه گویی و افسانه های قدیمی نیز بسیار دیده می شود.  

تاثیر هوش بر افزایش قدرت استدلال

همه ی انواع روش های استدلال، از طریق فعالیت های ذهنی وابسته به هوش صورت می گیرد. توانایی استدلال کردن در هر موقعیتی، یکی از مولفه های اصلی هوش است. افرادی که بالقوه باهوش هستند اما در استدلال عملکرد ضعیفی دارند، نمی توانند توانایی های هوشی خود را به خوبی ابراز کنند. به عنوان مثال، در صورتی که نمرات هوش کلامی که یکی از انواع تیزهوشی است در یک شخص بالا باشد، این فرد در ابراز استدلال های منطقی ذهنی نیز قوی عمل می کند. درواقع دو توانمندی هوشی یعنی هوش کلامی و استدلال به کمک هم می آيند. به همین دلیل است که قدرت استدلال در همه ی افراد نیازمند تقویت است.
برای تقویت مهارت استدلال بایستی از فعالیت های ذهنی ای استفاده کرد که متفاوت از فعالیت های روزمره و تکراری باشد. درواقع باید با ایجاد تغییر در فعالیت های روزانه، مغز را به چالش کشید. داشتن قدرت استدلال بالا می تواند شما را در زمینه ی تحصیلی، رضایت شغلی، روابط اجتماعی و حتی زندگی شخصی یاری کند. توجه به برخی نکات و انجام بعضی از تمرینات می تواند به تقویت قدرت استدلالتان کمک کند. تقویت تفکر انتقادی یکی از این روش هاست. تغییر الگوهای اندیشیدن و تشخیص افکار غیر منطقی نیز دو روش دیگر برای بالا بردن قدرت استدلال است. که به توضیح هر یک از این روش ها می پردازیم.  

1-تقویت تفکر انتقادی برای افزایش قدرت استدلال

تفکر انتقادی به معنای پردازش آگاهانه و منظم اطلاعات است. اطلاعاتی که از طریق مشاهده، مطالعه، ارتباطات، تجربه و استدلال به دست می آیند. تقویت تفکر انتقادی به معنای بالا بردن توانایی تفکر منطقی و ارتباط بین پدیده ها است که از زمان فلاسفه ی قدیم یونان تا به امروز مورد بحث بوده است و برای تشخیص اطلاعات جعلی از اطلاعات صحیح به کار برده می شده است. تفکر انتقادی درست نقطه ی مقابل تفکر منظم و روزمره است. به این معنا که همه ی انسان ها در هر لحظه در حال تفکرات خود به خودی هستند. هنگامی که آگاهانه از شیوه های تفکر استفاده کنید و به تجزیه و تحلیل وقایع بپردازید در واقع در حال استفاده از تفکر انتقادی هستید.
تفکر انتقادی از طریق ارائه ی ایده ها و راه حل های نوآورانه می تواند در محیط کاری به کمک افراد بیاید. علاوه بر این تفکر انتقادی، توانایی تصمیم گیری را بهبود می بخشد، اعتماد بنفس فرد را بالا می برد و به مشارکت موثر با اطرافیان و همکاران کمک می کند. برای تقویت تفکر انتقادی از راه های زیر کمک بگیرید:

راه های استفاده از تفکر انتقادی

• با مسائل، پرسشگرانه روبرو شوید. سوال کردن اولین قدم برای وادار کردن ذهن به تفکر انتقادی و جستجوی نتایج است.
• گوش دادن فعال را تمرین کنید. این کار باعث درک کامل از صحبت های اطرافیان می شود و به فرد کمک می کند تا واکنش مناسب به آن ها بدهد.
• دور اندیشی را توسعه دهید. این مسئله که دیگران درباره ی تصمیماتی که شما می گیرید چه احساسی دارند، چه مثبت و چه منفی. پیش بینی واکنش های دیگران کمک می کند تا انتخاب های مناسب تری کنید.
• خودآگاه تر شوید. با اخلاق و روحیات خود رو راست باشید. باورها و ارزش های خود را بشناسید. دانستن نقاط ضعف و قوت و تعصب هایتان می تواند به شما کمک کند تا بدانید در هر موقعیتی بر اساس چه پیش فرض هایی به مسئله نگاه می کنید.
• زمان هایی را به تفکر آگاهانه برای انجام اعمال روزانه ی خودکار مثل نفس کشیدن یا راه رفتن اختصاص دهید.
• شواهد موجود را بررسی کنید. از تجربه و واقعیت‌های قبلی تان استفاده کنید، تا در تصمیم گیری فعلی، از طریق تفکر انتقادی به شما کمک کند.
• در مورد صحت اندیشه ها و باورهای خود تأمل کنید.

برخی دیگر از راه های استفاده از تفکر انتقادی

• در صدد تجربه چیز های جدید باشید. این یکی از بهترین روش ها برای بالا بردن توانایی استدلال است. بنابراین سعی کنید همواره فعالیت ها و سرگرمی های جدید را یاد بگیرید و تجربه کنید.
• ورزش کنید. تمرینات فیزیکی بر تفکر و حافظه اثرات مطلوبی دارد بطوریکه تحقیقات نشان داده قسمت های مربوط به حافظه و استدلال در افرادی که بطور منظم ورزش می کنند بزرگ تر است. ورزش همچنین از طریق افزایش مهارت تمرکز، به تقویت تفکر انتقادی کمک می کند.
• داستان بخوانید. بطور کلی مطالعه کردن برای تقویت تفکر انتقادی مفید است. به ویژه خواندن رمان سبب افزایش خلاقیت و استدلال می شود.
• می توانید در این مسیر از یک فرد متخصص در این حوزه یا یک مربی کمک و مشورت بگیرید.
• در کلاس های گروهی افزایش مهارت های ذهنی شرکت کرده و از تجربیات مفید دیگران استفاده کنید.

 

2-تغییر الگوهای اندیشیدن برای افزایش قدرت استدلال

باید بدانیم که یاد گرفتن شیوه ی تفکر، داشتن تفکر خلاق و استدلال منطقی، یک روش تدریجی است، نیاز به تمرین دارد و یک شبه به دست نمی آيد. برای رسیدن به قدرت استدلال که لازمه ی آن داشتن تفکر انتقادی است، باید مراحل تغییر را پیمود: در مرحله ی اول باید بپذیریم که مشکلاتی در تفکر ما وجود دارد که نیاز به تغییر دارد.
در مرحله ی بعد انجام منظم تمرینات فکری است که به آن ها اشاره کردیم. گرچه این تمرینات معجون جادویی برای متفکر شدن نیستند اما مداومت بر آن، قطعا تأثیرات محسوسی در دراز مدت برایتان به ارمغان می آورد. برای انجام این تمرینات برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلند مدت داشته باشید.  

3-تشخیص افکار غیر منطقی برای افزایش قدرت استدلال

گاهی اوقات در شرایط مختلف، روند تفکر افراد به سمت تحریفات شناختی پیش می رود، در این میان چنین تفکراتی می تواند سبب افزایش استرس و فشار روانی وارد شده شود. افکار منفی و غیر منطقی به شدت آسیب زا هستند و علاوه بر خود فرد، اطرافیان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. برای اینکه بدانیم افکارمان دچار تحریفات شناختی است یا نه، در ابتدا لازم است احساسات خود را بشناسیم و تفکرات خود را تجزیه و تحلیل کنیم، و در صورت لزوم درصدد حل مشکل بربیاییم. برای تشخیص افکار غیر منطقی چند نشانه وجود دارد که در زیر به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

افزایش قدرت استدلال | راه های تشخیص افکار منفی

• تفکر همه یا هیچ: به نظر افرادی که دچار این تحریف می‌شوند، هیچ چیز را نمی‌توان بطور نسبی ارزیابی کرد. همه چیز باید عالی باشد، در غیر اینصورت بد است و حد میانه‌ای وجود دارد. همه چیز سفید است یا سیاه و رنگی به نام خاکستری وجود ندارد. یا من آدم موفق و لایقی هستم و در تمام امور صد در صد موفق، یا فرد شکست خورده و نالایق هستم. کسانی که این طرز فکر را دارند، از هر اشتباهی می‌ترسند، زیرا با جزئی‌ترین خطایی که از آنها سر بزند، خود را فردی ارزشی قلمداد می‌کنند.
• نتیجه گیری زودهنگام و پیشداوری: در این حالت فرد طوری عمل می کند که انگار ذهن بقیه را می خواند و در کل ارزیابی منفی نسبت به افکار دیگران دارد. پیامد این تحریف شناختی به گوشه گیری و انزوا طلبی فرد است.
• مبالغه آمیز کردن موضوعات: فرد کوچک ترین مسئله ی ناخوشایند را به کل زندگی اش تعمیم می دهد. مثلا در صورتی که موفق به کسب نمره ی قبولی در یک آزمون نشود، احساس می کند که در همه ی آزمون های پیش رویش شکست می خورد.
• فیلتر ذهنی: در این نوع تحریف شناختی فرد همه ی وقایع را با دید منفی نگاه می کند و قادر به دیدن جنبه های مثبت قضایا نیست. گویی که عینک بدبینی به چشم دارد و همه ی وقایع پیرامونی را از پس همان عینک مشاهده می کند.

برخی دیگر از تشخیص افکار غیر منطقی

• بزرگنمایی و کوچک نمایی: در این حالت فرد توانایی ها و نکات مثبت مربوط به خود را دست کم می گیرد. ضعف های خود را بزرگ می بیند. اما در مقابل، توانایی های دیگران را بطور اغراق آمیزی بالا می برد.
• استدلال هیجانی: انسان ها معمولا با عقل خود فکر می‌ کنند، ولی گاه در تحریف شناختی با احساس خود تفکر می ‌کنند و به نتیجه‌ای می‌ رسند که منفی است. مثلا فرد می‌گوید احساس گناه می‌کنم، پس حتما کار بدی را انجام داده‌ام، در حالیکه احساس نمی‌تواند نشان دهنده واقعیت باشد و برای قضاوت درباره خود و دیگران، باید عقل و منطق خود را به کار انداخت.
• بایدها و نبایدها: به کار بردن عبارت های باید و نباید الزاماتی را برای فرد دارد که منجر به فشار روانی می شود. در صورتیکه فرد نتواند به باید ها و نبایدهایش عمل کند دچار احساس گناه، خجالت، بی‌ارزش و نالایقی نسبت به خود و دیگران می‌شود.
• برچسب زنی: در این نوع تحریف فرد با دیدن کوچکترین نقص یا اشتباهی برجسب منفی به خود می زند. به طوریکه این برچسب مانع تلاش برای بهتر شدن اوضاع می شود و فرصت جبران را از او می گیرد. در صورتیکه با رویکرد واقع بینانه تری می توانست به نقص خود نگاه کرده و راه تلاش را باز بگذارد.
• شخصی سازی: در این نوع تحریف فرد بدون هیچ دلیل و منطقی، حوادث ناخوشایند را به خود نسبت می‌ دهد. در حالی که بسیاری از مسائل و امور از قدرت کنترل ما خارج می ‌باشند و داشتن چنین تفکری سبب ناکامی های آتی می‌گردد

زیر بنای این تحریفات شناختی، درحقیقت ضعف در قدرت استدلال فرد و در نتیجه اشتباهات اساسی در نظام ارزشی او است.  

سخن آخر درمورد افزایش قدرت استدلال

همانطور که اشاره شد، قدرت استدلال جزو توانایی های شناختی سطح بالا است. تقویت آن برای همه ی افراد در همه ی ابعاد زندگی، مفید و موثر است. افزایش این توانمندی از زمان کودکی، از اهمیت بالایی برخوردار است. سالمندان نیز گروهی هستند که بسیار در معرض از دست دادن توانایی های شناختی هستند. می بایست بطور منظم از برنامه های پیشگیرانه و متناسب برای ذهن استفاده کنند تا از بیماری هایی همچون بیماری آلزایمر پیشگیری به عمل آورند.
تقویت قدرت استدلال نیز همچون سایر مهارت های شناختی مانند مهارت حل مسئله، مهارت تصمیم گیری و... نیازمند آموزش تخصصی است. که در این زمینه افراد می توانند با مراجعه به افراد متخصص از راهنمایی های آنان بهره برده. یا با شرکت در کلاس های گروهی مهارت آموزی، شیوه های تفکر منطقی و نقاد را بیاموزند و از تجربیات دیگران استفاده کنند. اگر شما هم در راستای این موضوع مسئله ای دارید، می توانید برای مشاوره در زمینه افزایش قدرت استدلال از مشاوران و روانشناسان در این مورد کمک بگیرید. برای کسب اطلاعات بیشتر از مشاوره روانشناسی کلیک کنید.