- نویسنده : دکتر فرزاد طباطبایی
اختلالات تجزیه ای به اختلالاتی اشاره دارد که ویژگی مشترک آن‌ها از دست دادن دوره ای هویت فردی است، در این شرایط، فرد هوشیاری خود را نسبت به واقعیت خود، عاطفه، حافظه و یا کارکردهای حسی-حرکتی‌اش از دست می‌دهد. ممکن است شما هم حالاتی از گسست را تجربه کرده باشید چرا که وضعیتی شایع است و بسیاری از افراد پس از یک رویداد استرس زا مانند تصادف با آن روبرو می‌شوند. همچنین زمان‌هایی که بسیار خسته‌اید این احتمال وجود دارد که درجات بسیار خفیفی از گسست را تجربه نمایید. اما در برخی موارد احساس واقعی نبودن، آنقدر ترسناک و شدید می‌شود که در کارکرد بهنجار فرد سایه می‌اندازد. از آنجایی که اختلالات تجزیه ای با سایر آسیب‌های روانی مانند اضطراب، مشکلات خلقی و اختلالات شخصیت همراه می‌شود استفاده از مشاوره روانشناسی جهت تشخیص و درمان به موقع اهمیت دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد مشاوره کنترل استرس کلیک کنید.
.gif)
گسست در اختلالات تجزیه ای به چه معناست؟
زمانی که شخص از خودش یا محیط اطراف جدا می‌شود، گویی همه چیز خواب و رویاست و گسست اتفاق می‌افتد. اگر حالات گسست را تجربه کرده باشید، احتمالا احساس کرده‌اید که دنیا واقعیت ندارد یا زمان به آهستگی می‌گذرد. همچنین احساس واقعی نبودن، نگاه کردن به خود به عنوان یک فرد سوم و احساس جدایی نسبت به عواطف و هیجاناتی که در درونمان جریان دارند از جمله تجربیات مرتبط با گسست محسوب می‌شوند. برای اطلاعات بیشتر درباره اختلالات اضطرابی کلیک کنید.
اینفوگرافیک اختلالات تجزیه ای
انواع اختلالات تجزیه ای
اختلالات تجزیه ای دارای گسیختگی و اشکال در کارکردهای معمولا پیوسته هوشیاری، حافظه، هویت یا ادراک محیط است که می‌تواند به شکل ناگهانی یا تدریجی و گذرا رخ دهد و شامل انواع اختلالات زیر می‌باشد.
1- اختلال هویت تجزیه‌ای/چند شخصیتی
2- فراموشی تجزیه‌ای
3- اختلال گسست از خویشتن/گسست از واقعیت
اختلال هویت تجزیه ای
در اختلال هویت تجزیه‌ای، فرد یک یا چند حالت شخصیتی متفاوت از یکدیگر دارد و در دوره‌های مختلف یکی از شخصیت‌ها بر بقیه هویت‌هایش غالب می‌شود. هنگامی که فرد وارد شخصیت مقابل می‌شود عاطفه، خلق و تمام خصوصیات و ویژگی‌هایی که با آن خود را می‌شناسد و یا دیگران او را می‌شناسند، تغییر می‌کند.
همچنین در به خاطر آوردن برخی از اتفاقات روزانه و یا حتی اطلاعات مهم شخصی ِخود ناتوان می‌شود. این فراموشی‌ها در نتیجه باعث مشکلاتی جدی در انجام امور روزانه همچون وظایف شغلی، رانندگی و غیره می‌شوند. این افراد سفرهای تجزیه ای را به کرات تجربه می‌کنند. به این صورت که ناگهان خود را در مکان دیگری می‌یابند و به خاطر نمی‌آورند چه زمانی و چگونه به آنجا رفته‌اند.
به طور کل اختلال هویت تجزیه‌ای همان چیزی است که در اصطلاح عامیانه آن را به عنوان اختلال چند شخصیتی می‌شناسیم. در این حالت فرد هویت یک پارچه خود را به صورت ناخودآگاه به شخصیت‌هایی جداگانه و منفرد تقسیم می‌کند که در هر موقعیت یکی از آن‌ها کنترل شخصیت را به عهده می‌گیرد. ممکن است فرد هم زمان از وجود شخصیت‌های گوناگون در خود باخبر باشد و یا اینکه هر زمان تنها یکی از آن‌ها که اکنون غالب است را شناسایی نماید.
برای آشنایی بیشتر با اختلال چند شخصیتی کلیک کنید.
فراموشی تجزیه ای
فراموشی تجزیه ای یکی دیگر از انواع اختلالات تجزیه ای است. در اختلال فراموشی تجزیه‌ای یا یادزدودگی گسستی، فرد به صورت ناخودآگاه برخی از افراد یا وقایع زندگی‌اش را که احتمالا منبع آسیب و استرس بوده‌اند، از یاد می‌برد. این وقایع به درستی در حافظه ذخیره شده‌اند اما به دلیل بار آسیب زایی شدیدی که برای فرد دارند وی آن‌ها را به خاطر نمی‌آورد.
فراموشی تجزیه‌ای گاهی به تنهایی به عنوان یک اختلال منحصر به فرد در نظر گرفته می‌شود و در برخی موارد در کنار علائمی دیگر بیانگر وضعیت روانشناختی متفاوتی است. برای مثال در اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD که فرد با رویدادهای هولناکی روبهرو شده است فراموشی تجزیه‌ای اغلب به عنوان یک علامت از چندین علامت اتفاق می‌افتد. به این صورت که ذهن فرد آنچه در حین حادثه روی داده را به یاد نمی‌آورد و انگار بخشی از تجربیات خود را از دست داده است. اما در کنار فراموشی تجزیه‌ای علائم دیگری نظیر احساس برانگیختگی و گوش به زنگی مفرط، اجتناب از مواجهه با عامل استرس زا و درگیری دائم با افکار مزاحم مرتبط با رویداد ناگوار نیز وجود دارند که به متخصصین کمک می‌کنند اختلال فراموشی تجزیه‌ای را از سایر موقعیت‌ها تفکیک کنند.
برای آگاهی بیشتر درباره فراموشی تجزیه ای کلیک کنید.
اختلال مسخ شخصیت - مسخ واقعیت
در گسست از خویشتن فرد نسبت به "خود"، احساس غیر واقعی بودن، جدا بودن یا از بیرون نظاره گر خود بودن را دارد. او نسبت به افکار، احساس، حواس خود و اعمالش حس گسست و جدا شدن دارد. فرد مبتلا به اختلال گسست از واقعیت، احساس غیر واقعی بودن جهان خارج یا گسستگی از آن را داراست. به طوری که انگار اطرافیان یا اشیا محیط رویاگونه و مه گرفته‌اند.
برای مثال فرد مبتلا به اختلال هویت تجزیه ای ممکن است بگوید که "من کسی نیستم"، "من وجود ندارم" یا "فکر می‌کنم نمی‌توانم احساساتی که در درونم جریان دارند را حس کنم". احساس مسخ شخصیت می‌تواند حالات مختلفی به خود بگیرد و به اشکال گوناگون نمایان شود. احساس ربات بودن، فقدان کنترل بر صحبت کردن و یا حرکات و تجربه جهان از جایی خارج از بدن همگی نمونه‌هایی از حالات مربوط به مسخ شخصیت و واقعیت هستند که در افراد مبتلا به این اختلال ممکن است مشاهده شوند.
برای شناخت بیشتر درباره اختلال گسستگی خویشتن و واقعیت کلیک کنید.
علل بروز اختلالات تجزیه ای
اختلالات تجزیه ای اغلب در پی تجربه یک ضربه روانی اتفاق می‌افتند. برای مثال مواجه شدن با سوءاستفاده‌های جسمی، جنسی و عاطفی از جمله مواردی هستند که تا حد زیادی ممکن است فرد را برای مبتلا شدن به اختلالات تجزیه ای آسیب پذیر کنند. همچنین رویدادهای محیطی بسیار هولناک نظیر جنگ و بلاهای طبیعی نیز می‌توانند تا حد زیادی در این زمینه نقش داشته باشند.
تشخیص اختلالات تجزیه ای
افراد مبتلا به اختلالات تجزیه ای به دلیل فراموشکاری‌های متعدد و مشکلاتی که در ادراک خود و جهان بیرون دارند، در حوزه‌های مختلفی در زندگی افت شدیدی خواهند داشت. ممکن است بیماری‌هایی مثل آلزایمر، دمانس ... که تحت عنوان اختلالات عصبی شناختی هستند نیز با این نشانه‌ها اشتباه گرفته شوند.
در مورد اختلالات گسستی، باید توجه داشت که این نشانه به دلیل مصرف ماده و داروی دیگری در فرد ایجاد نشده باشد چراکه این تجربیات در پی مصرف مواد مخدری نظیر محرک‌ها نیز بسیار شایع هستند. فن سیکلیدن، شیشه، کوکائین، ال اس دی و سایر روان گردان‌ها از جمله مواردی هستند که می‌توانند علائم تجزیه‌ای را در پی داشته باشند. این مواد اغلب منجر به علائم سایکوز یا روان پریشی نظیر هذیان و توهم نیز می‌شوند که می‌تواند شرایط پیچیده و دشواری را پدید بیاورد.
برای اطلاع از انواع مواد اعتیاد آور و عوارض آن‌ها کلیک کنید.
درمان اختلالات تجزیه ای
برای درمان اختلالات تجزیه ای، از دارو درمانی و روان درمانی با رویکردهای مختلف استفاده می‌شود. از آنجایی که اکثر اختلالات تجزیه ای در اثر تجربه یک ضربه روانی و ناتوانی در هضم ماهیت استرس زای آن به وجود می‌آیند، درمان‌های حمایتی و آموزش راهکارهای مقابله با استرس نیز می‌توانند در درمان و پیشگیری از این اختلالات بسیار موثر باشند. ما در ادامه به مهم‌ترین روش‌های درمانی که متخصصین برای بهبود اختلالات تجزیه ای به کار می‌برند اشاره کرده‌ایم.
روان درمانی التقاطی
روان درمانی موفقیت آمیز برای بیماران مبتلا به اختلالات تجزیه ای اغلب مستلزم این است که درمانگر با طیف وسیعی از مداخلات روانی آشنایی داشته باشد و رویکردهای گوناگون را بشناسد چراکه در درمان این اختلال ممکن است یک رویکرد به تنهایی کافی نباشد و مداخلات مختلف روانکاوانه، شناختی، رفتاری و دارویی در ترکیب با هم به نتایج موثرتری بیانجامند. بررسی‌ها نشان می‌دهد استفاده از رویکردهای شناختی به تنهایی و بدون کمک گرفتن از سایر روش‌ها اغلب به کندی اتفاق می‌افتد و نتایج مورد انتظار به دست نمی‌آیند. در نتیجه اکثر درمانگران رویکردهایی نظیر روان پویشی التقاطی را برای درمان این اختلالات به کار می‌برند.
برای آشنایی بیشتر در زمینه روان درمانی کلیک کنید.
هیپنوتیزم تراپی
بررسی‌ها نشان می‌دهند که هیپنوتیزم تراپی یکی از روش‌های موثر در درمان اختلالات تجزیه ای است و به کاهش شدت علائم کمک می‌کند. برای مثال این روش درمانی توهمات تجزیه ای را کاهش داده و به بهبود علائم فراموشی تجزیه ای کمک بسیاری می‌کند. هم چنین آموزش مهارت‌های خودهیپنوتیزمی نیز به بیمار کمک می‌کند در بحران‌های خارج از جلسات مراقبت بیشتری از خود به عمل بیاورد. بسیار اهمیت دارد که درمانگر برای درمان بیمار با مشکل تجزیه ای در زمینه کاربرد کلی و اختصاصی هیپنوتیزم آموزش دیده و از مناقشات موجود بر سر تاثیرات آن بر گزارشات بیمار آگاه باشد.
درمان های دارویی برای اختلالات تجزیه ای
برای اختلالات تجزیه ای نظیر فراموشی تجزیه ای تاکنون داروی اختصاصی و مشخصی شناخته نشده است. با این حال طیف گسترده ای از داروها که در درمان اختلالات دیگر از جمله اختلالات اضطرابی نیز به کار می‌رود برای بهبود این اختلالات نیز تجویز می‌شوند. از جمله این داروها می‌توان به انواع داروهای ضدافسردگی که در درمان اختلال استرس پس از سانحه به کار می‌روند، داروهای آرام بخش نظیر بنزودیازپین‌ها و باربیتورات‌ها اشاره کرد.
سوالات متداول
- اختلالات تجزیه ای چه خطری برای فرد دارند؟
فرد مبتلا به اختلال تجزیه ای به دلیل تجربه تغییراتی در ادراک و هوشیاری ممکن است با آسیب‌هایی نظیر افکار خودآسیب رسان، خودکشی و اختلال در عملکردهای مهم زندگی نظیر شغل و ارتباطات روبهرو شود. به همین خاطر بسیار اهمیت دارد که وضعیت فرد به موقع تشخیص داده شود و تحت مراقبت‌های دارویی و روان شناختی مورد نیاز قرار بگیرد.
چه تفاوتی میان اختلال مسخ شخصیت و مسخ واقعیت وجود دارد؟
در مسخ شخصیت احساس غریب یا غیر واقعی بودن بدن وجود دارد اما مسخ واقعیت به غریب یا غیر واقعی درک شدن اشیا و محیط خارج اطلاق می‌شود. برای دریافت مشاوره روانشناسی از مرکز مشاوره حامی هنر زندگی کلیک کنید.
